Termity

Szkodniki drewna to oprócz rzędu chrząszczy i błonkoskrzydłych (wśród których mamy wielu krajowych przedstawicieli) również termity. Najwięcej gatunków tych owadów zamieszkuje Amerykę Południową, Azję i Afrykę, z kolei w Europie zanotowano jedynie kilka gatunków. Nie są to zwykłe owady niszczące drewno – wznoszą imponujące kopce o przeróżnych kształtach, sięgające od kilku do nawet kilkunastu metrów.

Nazywane bywają bielcami, a czasami – błędnie – białymi mrówkami. Wynika to zapewne z faktu, że podobnie jak mrówki są owadami społecznymi, które dzielnie współpracują przy budowie kolonii. Jeśli wpiszemy w google słowo „termity” ukażą nam się obrazki przedstawiające jasno ubarwione owady mierzące od 2 do 20 mm. Wyposażone są w gryzący aparat gębowy, perełkowate czułki, małe złożone i silnie uwstecznione oczy i dodatkowo – u osobników rozwiniętych płciowo – przyoczka. Podobnie sprawa wygląda ze skrzydełkami – posiadają je jedynie osobniki płciowe (skrzydła odłamywane zostają tuż po rójce i kopulacji). Jeśli chodzi o sam odwłok owada to zobaczymy, że składa się on z 10 pierścieni.

Natura obdarzyła termity pewną „super mocą” – nie potrzebują one bowiem snu, praca wypełnia całe ich życie. Są niemal ślepe, a jednak uznawane za najlepszych budowniczych na świecie. W czym tkwi sekret?

Bielce i ich domy. Życie społeczne i podział na kasty

Termitiery, czyli kopce stawiane prze bielce to miejsce, które zapewnia pracę oraz życie milionom termitów. Budowle są trwałe i zapewniają bezpieczne schronienie – chronią owady przed wysuszeniem, patogenami, drapieżnikami i pasożytami. Owady współpracują ze sobą podczas budowy, ale potrafią też działać „na własną rękę” przez co stawiają wielkie i bardzo skomplikowane konstrukcje pełne krętych tuneli, korytarzy, komór i pomieszczeń.

A wszystko zaczyna się niepozornie – para owadów zakłada gniazdo w małej norce, a już po chwili samica składa jajeczka, z których wykluwa się pierwsze pokolenie nowych owadów. I to pokolenie zaczyna swoją ekscytującą przygodę – stawianie niebanalnej konstrukcji z przeżutego drewna, szczątków roślin, kału i śliny.

Termity przechodzą przeobrażenie niezupełne, bez stadium poczwarki. Wśród owadów panuje ścisły podział na kasty, formy i stadia rozwojowe. Jeśli chodzi o kasty – to najprościej ujmując jest to zbiór osobników o wspólnych cechach morfologicznych i anatomicznych oraz pełniących określone funkcje w kolonii.

Pierwsza kasta to reproduktorzy, czyli królowa i król odpowiedzialni za rozwój całej kolonii. Kolejna kasta to robotnicy, odpowiedzialni za dostarczanie pożywienia dla kasty reprodukcyjnej i dla ich larw oraz za rozbudowywanie kolonii. Można powiedzieć, że obsługują całą kolonię: zdobywają pokarm, karmią pozostałe osobniki i wykonują wszelkie prace budowlane. Ostatnia kasta to żołnierze, wyposażeni w dużą głowę i silne żuwaczki, dzięki czemu mogą śmiało pełnić rolę wartowników, chroniąc tym samym całą kolonię przed intruzami.

Termity i wiciowce. Co je ze sobą łączy?

Celuloza zawarta w drewnie jest trudno przyswajalna przez termity – mają one problem z jej trawieniem. Na pomoc przychodzą im pierwotniaki – wiciowce. Termity żyją w symbiozie z wiciowcami, które zamieszkując ich przewód pokarmowy wyręczają te pierwsze w trawieniu celulozy. Ale nie „za darmo” – celuloza jest potrzebna wiciowcom do życia tak samo jak wiciowce termitom. Mamy tu do czynienia zatem z symbiozą ścisłą i konieczną (mutualizm).

Termity w domu

Termity to poważny problem – potrafią ukrywać się przez dłuższy czas i tym samym dokonywać poważnych uszkodzeń niezabezpieczonych, drewnianych budynków i ich konstrukcji. O tych uszkodzeniach dowiadujemy się zbyt późno.

Oprócz tego, że niszczą drewno mogą również zaatakować młode drzewa i inne żywe rośliny, szczególnie w czasie suszy. Odpowiedzialne są za poważne szkody gospodarcze i wywołują spore straty w rolnictwie. Uszkadzają wiele gatunków roślin, m.in. trzcinę cukrową, kukurydzę, soję i warzywa. Ponadto stawiane przez nie termitiery utrudniają swobodne poruszanie się maszyn rolniczych.

Na nasze szczęście w Polsce w naszych domach obecności termitów nie uświadczymy.

Termity jak się ich pozbyć? Ochrona drewna przed termitami

Do praktycznej ochrony drewna przed termitami zalicza się wprowadzenie do materiału trudno wymywalnych mieszanin (metoda iniekcja ciśnieniowa). Może to być mieszanina soli, miedzi, chromu i arsenu lub związków chromu, miedzi i boru. Ponadto można zastosować olej kreozotowy zapewniający skuteczną ochronę drewna – sprawdza się on przy podkładach kolejowych oraz słupach linii teleenergetycznych.

Jeśli chodzi o zabezpieczenie drewna i materiałów drewnopochodnych przed termitami glebowymi, to tutaj sprawdzi się wykopanie wokół fundamentów budynku rowu o szerokości kilkudziesięciu centymetrów i ponowne wypełnienie go zawartością z dodatkiem insektycydu (w postaci granulatu lub w postaci pylistej). Ma to na celu uniemożliwienie przedostania się termitów do budynku. Stosowane są również płynne insektycydy, którymi spryskiwane jest dno i ściany rowu oraz powierzchnia fundamentów.

Termity zakładające gniazda w drewnie suchym zwalczane są przy pomocy fumigacji, czyli gazowania. Jeśli w budynku zostają zauważone latające osobniki to można zastosować insektycydy kontaktowe, tak aby zapobiec zakładaniu nowych gniazd.